زندان مرند، بنا بر روایت علیرضا فرشی فعال مدنی تورک از آذربایجان که دوران محکومیت خود را در این زندان سپری می‌کند، تصویری تکان‌دهنده از نقض سیستماتیک حقوق زندانیان ارائه می‌دهد؛ شرایطی که نه‌فقط با استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر، بلکه حتی با قوانین داخلی جمهوری اسلامی ایران نیز در تضاد آشکار است. او می‌نویسد هر لحظه در این زندان یک اتفاق خاص است؛ جایی که بیش از دویست زندانی در فضایی بسیار محدود، شامل حیاطی حدود ۱۷۰ مترمربع و تنها هفت اتاق بدون در، در کنار هم نگهداری میشوند. این تراکم جمعیت، ناقض اصل رفتار انسانی با زندانیان و ماده ۱۰ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی است.
جمعیت حقوق بشر آذربایجان ارک، به نقل از زندانیان از گروه‌های متفاوتی هستند: از بدهکاران مهریه و نفقه، تا محکومان قتل، سرقت، جرائم مواد مخدر و زندانیان مالی که بدون تفکیک نگهداری میشوند. در این میان زندانیان فقیر یا بی‌ملاقات، تنها به غذای زندان بسنده می‌کنند، در حالی که افراد متمکن می‌توانند مایحتاج خود را از فروشگاه تأمین کنند؛ این تبعیض آشکار، با اصل برابری و منع رفتار تبعیض‌آمیز در قوانین داخلی و بین‌المللی مغایر است. فرشی در شرح وضعیت تغذیه می‌گوید: سهم هر زندانی چهار نان لواش در روز است و صبحانه تقریباً همیشه شامل بسته‌های کوچک پنیر، مربا، تخم‌مرغ یا حلوا شکری است. وعده‌های ناهار نیز محدود به استامبولی، قورمه‌سبزی، قیمه، خورش هویج، آبگوشت یا مرغ است و شام غالباً عدسی، تخم‌مرغ، سوپ یا سیب‌زمینی آب‌پز. میوه تقریباً وجود ندارد و تنها هفته‌ای یک خیار میان زندانیان توزیع میشود. این شرایط، به‌وضوح ناقض حق سلامت و تغذیه کافی طبق ماده ۱۱۳ آیین‌نامه سازمان زندان‌ها و اصل ۱۲ میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
در کنار کمبود غذا، وضعیت بهداشت و سلامت روان زندانیان نیز نگران‌کننده است. تعداد زیادی از زندانیان به متادون وابسته‌اند و بدون نظارت تخصصی پزشکی در این وضعیت نگه داشته میشوند. برخی نیز به‌دلیل فشار روحی و ناامیدی، به فکر خودکشی می‌افتند. جمعیت ارک؛این شرایط با ماده ۷ میثاق حقوق مدنی و سیاسی (ممنوعیت رفتار غیرانسانی و تحقیرآمیز) و قواعد نلسون ماندلا درباره حق دسترسی به خدمات درمانی، در تعارض جدی قرار دارد. زندان تنها یک کتابخانه کوچک دارد که بیشتر کتاب‌های آن مذهبی است و کتاب‌های حقوقی، ادبی، فلسفی و اجتماعی به ندرت یافت میشود. این مسئله عملاً حق زندانی برای دسترسی به آموزش و فعالیت فرهنگی را نقض می‌کند.
گفته میشود که در میان زندانیان، کسانی هستند که زندگی‌شان زیر بار فقر، بیکاری، اعتیاد یا ناکارآمدی ساختارهای اقتصادی و اجتماعی فروپاشیده است؛ بسیاری قربانی شرایط حاکم‌اند، نه تنها مجرم. او تأکید می‌کند که در چنین فضایی، درد و رنج بخش جدایی‌ناپذیر زندگی روزمره است، اما انسان‌ها همچنان با امید، ایمان و عشق تلاش می‌کنند تاب بیاورند.
جمعیت ارک،این روایت نشان می‌دهد زندان مرند نه صرفاً محل حبس مجرمان، بلکه نمادی از بحران عمیق حقوق بشر، نابرابری اجتماعی و ضعف ساختاری در نظام زندان‌های ایران است. شرایط موجود با اصول قانون اساسی ایران (اصل ۳۹ درباره منع هتک حرمت و آزار زندانی)، آیین‌نامه سازمان زندان‌ها و تعهدات بین‌المللی ایران همچون میثاق‌های حقوق بشر، ناسازگار است. این گزارش ضرورت نظارت نهادهای مستقل، بهبود فوری وضعیت بهداشتی، تغذیه، خدمات روان‌درمانی، کاهش تراکم جمعیت زندان و رعایت کرامت انسانی تمامی زندانیان را یادآور میشود.
جمعیت حقوق بشر آذربایجان ارک
