بسیاری از مهاجران افغانستانی زندانی در ایران از محاکمه عادلانه محروم‌اند، در شرایطی غیرقانونی و تحت فشار مجبور به اعتراف می‌شوند و دسترسی محدودی به وکیل دارند.
سازمان حقوق بشری «هه‌نگاو» اعلام کرد که در ماه ژوئیه سال جاری میلادی، دست‌کم ۹۶ زندانی در نقاط مختلف ایران اعدام شده‌اند که در میان آن‌ها پنج شهروند افغانستان نیز حضور داشته‌اند.
بر اساس این گزارش که روز یکشنبه ۱۲ مرداد منتشر شد، این اعدام‌ها در زندان‌های متعددی در سراسر کشور انجام گرفته است. هه‌نگاو هویت پنج زندانی افغانستانی را فاش نکرده و مقام‌های قضایی ایران نیز تاکنون جزئیاتی درباره اتهامات یا روند رسیدگی به پرونده‌های آنان ارائه نداده‌اند.
نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های مدافع حقوق بشر بارها نسبت به روند رو به افزایش اجرای حکم اعدام در ایران هشدار داده‌اند. به گفته این نهادها، نبود شفافیت در مراحل دادرسی، به‌ویژه در پرونده‌های مربوط به مهاجران و اتباع خارجی، نگرانی‌های جدی را درباره رعایت اصول دادرسی عادلانه ایجاد کرده است.
مدافعان حقوق بشر تأکید می‌کنند که بسیاری از مهاجران افغانستانی زندانی در ایران از محاکمه عادلانه محروم‌اند، در شرایطی غیرقانونی و تحت فشار مجبور به اعتراف می‌شوند و دسترسی محدودی به وکیل دارند. این شرایط، به‌ویژه در مورد زندانیان خارجی همچون شهروندان افغانستان، انتقادهای بین‌المللی را افزایش داده است.
بر اساس آمار عفو بین‌الملل، ایران همچنان در زمره کشورهایی قرار دارد که بالاترین میزان اجرای مجازات اعدام را در سطح جهان دارند. بخش قابل توجهی از این اعدام‌ها به اتهامات مرتبط با جرایم مواد مخدر یا اتهامات مبهم امنیتی اختصاص دارد.
این گزارش در کنار اخبار مشابه در مورد افزایش شدت عمل مأموران حکومتی در قبال مهاجران افغانستانی، اخراج اجباری آن‌ها، بدرفتاری در مناطق مرزی و جداسازی خانواده‌ها در روند اخراج بار دیگر وضعیت ناگوار مهاجران در ایران را برجسته کرده است.
علاوه بر درخواست‌ها برای توقف خشونت و سرکوب مهاجران افغانستانی در ایران، فعالان مدنی و مدافعان حقوق بشر از مقام‌های ایرانی خواسته‌اند تا ضمن توقف اعدام‌ها، روند رسیدگی به پرونده‌ها را شفاف کرده و امکان دسترسی کامل زندانیان به وکیل و دادرسی عادلانه را فراهم کنند.
بر اساس آمار نهاد حقوق بشری هه‌نگاو، تنها در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵، ۴۰ شهروند افغانستانی در ایران اعدام شده‌اند. این در حالی است که در سال ۲۰۲۴ نیز دست‌کم برای ۷۳ مهاجر افغانستانی حکم اعدام صادر شده است.
سازمان حقوق بشر ایران نیز می‌گوید در سال ۲۰۲۴ دست‌کم ۵۰۳ نفر به اتهامات مرتبط با مواد مخدر در ایران اعدام شدند، که افزایشی ۶,۶ درصدی نسبت به ۴۷۱ اعدام در سال ۲۰۲۳ و تقریباً ۲۰ برابر بیشتر از اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر در سال ۲۰۲۰ است.
همچنین در سال ۲۰۲۴ دست‌کم ۴۱۹ اعدام به اتهام قتل و بر اساس قوانین قصاص اجرا شد. این تعداد در سال ۲۰۲۳ برابر با ۲۸۲، در سال ۲۰۲۲ برابر با ۲۸۸ و در سال ۲۰۲۱ برابر با ۱۸۳ اعدام بود.
